Meledan (2) – Ti Ily (chez Ily)

Ti Ily (chez Ily)
Au fil de notre conversation sur la récolte du pioka, Jeannette évoque sa première activité salariée dans un café à Tréflez (Chez Ily). Le recrutement est familial (une quasi-adoption) et cette période est celle d'une émancipation heureuse où elle fait la rencontre de Roger, son futur mari (mon père).
Ti Ily, e Treflez (2022)
Didier  : Ha da c'houde, te zo aet da labourat e 
Jeannette : labourat e ti, à Tréflez
Didier : à Tréflez. Penaos peus kavet al labour-se ?
Jeannette : Parce que  ma goujines Yvette Ogor 
Didier : ya
Jeannette : dorc’h a Krikerou ‘n doa deja laboura(e)t e Ploueskat. Hag a an 'ni noa ur restorant e Ploueskad a zo, iao bet ' laboure(a)t e ti madame Ily i'e. Hag Yvette a lare matre’ unen dorc'h va goujinez e d aio matre’ da labourat hag Yvette doa d(j)eut ga’t Jean ha Marie Fily, Marie Ily. Me zo 'et ga'to. Deuet d'ar ger hag 'et ga'to da labourat evid tri bloaz eno. A, tri bloaz mad. A, ya. Ha pa welan... Pep an amzer e welan Martine ha Brigitte. Hiñ e lavare... Atav kozet : te d’ io’ brav ganem-ni. A, ya me d’ io’ brav ga… Reich unan dorc’h a an ti, Didier. D’io’ ket difereñs a’e, Didier. A, non, an dra... gwret konezeg, konedezeg, koneseñs gañ da dad. Tañ’ Anne Marie yoa o chom e Treflez a’i’e. Voila. Ha mi zo dimezet dorc'h alese. Penn kenta ed iomp alies. Pem' bloaz ed iomp da lavaret boñjour de’o. Diomp da lare... Da c‘houde e bet ar bistro zo sarret, gwerzet.
Didier : Ha bremañ, ‘neus nitra 'bet
Jeannette : Nitra ‘bet ken. Labour ‘d io’. Esañs, Didier. Un tammik resto ed io’ i’e. Episeri, des journaux, mercerie et bistro. Me lar dit a vechoù e laboure... ’po’ ke’ kals amzer da zeza . Me’ plijadur meus bet. A lala, oui. Ha tout ar re yaouank, Didier, ed ioa da di Ily da eva kafe, da eva eur banne. Er fas e 'd ioa ur bistro all met gan’ tud kozh. Hag an dud a d ioa ket da ti Le Hir e d ia tout da ti Ily. Eur viche ar bloaz ed iamp da zañsil, dañsal. Berein, Lesneven... Tout a' re... Mat’re’ ed iomp pemp, c'hwerc'h... Merc’hed ha gwazed. Unan ed ioa un oto hag ed io’ moien da kaset ane’o... peva, pemp e memes oto. Hag ed iomp dan goude mern …	Er bistro ed iomp da brena eur sandwic. Da c'houde, dañsal en-dro e Capri... Capri, Kerfissien, Berven. Pelec’h omp bet c’hoaz ? Plijadur hon doa. Memestra er vich edon emgavet da bemp eur er ger. Hag a Jean Ily ioa en traon ha neus laret din : " James ken ober an dra ‘e". 
Didier : Perak ?
Jeannette : J’étais encore mineure. Ah non, il dit. Moien ‘peus... Edo sur, hiñ, Didier. Tout an dud e anaveze ane’o. Me’ memechtra, forzh petra viche emgavet ganin, Didier. Responsabl evidon... Va anniversaire veze great din. Tout va Noel. Tout... O me meus bet plijadur labour. Hag an dra'e... Great meus... Koneset, konezet da Yvonne Tanguy. Hag a c'houde ed iomp chomet atav. Chomet rest div sœur, div c’hoar, div c'hoar. Ha Yvonne pa 'meze un tammig... E o' moien da gozeal gant Yvonne.  Yvonne e gomprene hag e telefone din "ale, deus ‘ta da eva eur banne kafe". Ha a c'houde  pa he ‘bet klañv, Gilberte 'do' laret din dont da welet he mamm, i'e pizegwir me ra' laket d'hi da vale ha tout . Hag e a' da wele’ Yvonne ba Landerne. Bugale vihen ha bugale pa Yvonne ' marv in’ d(j)eut da lavare’ din. Lavaret gwelloc’h da lavaret da Jeannette kenkas e vije gwelet barz ar journal deus ar mintin. Hag em bet lakeat recht tud dorc’h a familh. Tout. Memeus a wechou ar bugale e ‘gav din Yvonne e va c’hoar. Welet. Pa welan Tifenn. Ha Tifenn zo va kamaledez. Tifenn zo merc’h da Jean Paul. Zo bretonnante puisque Skol Diwan e ra. A wechou pa welan ane’an me ‘kustum stopi tout... Me zo     ned ien ket alies er ger. Eur wich  Pa deuen ba’r ger e chomen ba ma gwele pand (epad an) deiz  a-leiz  Ne 'd io’ ket pouner al labour. Dorc’h a eizh eur betek  dek dorc’h an noz 
Didier : Hir eo 
Jeannette : Un dra... Penoñs... Aline Ily veze  pep an amzer. ‘ ranke mont da Morlaix. Edo depressif 
Didier : Ah bon 
Jeannette : Pa veze Aline e Morlaix, Marie lavare : "sar da nev (nav eur) eni. Ni zo…  Sar ar bistro abretoc’h. N’eus ket i’iom (ezhom) da chom a‘e. Ma’t’re (la question mart’e et ma’tre) ‘d io (ned ioa) den ebet. Ale da gousket. Voila. Evedo brav  an overn i’e Saret diwesatoc'h. 
Didier : Hag amañ veze ramaset pioka ? 
Jeannette  : Goemon noir. Bijin du ioa plus enez warc’h (werc’h ?)
Didier : Et après, tu es allée travailler dans  
Jeannette : Et après, travaillé chez Ily, à Treflez.
Didier : Comment as-tu trouver ce travail ?
Jeannette : Parce que ma cousine  Yvette 
Didier : de Krikeroù avait déjà travaillé à Plouescat. Et celle (celui) qui avait un restaurant à Plouescat a, avait été travailler chez Madame Ily. Et Yvette disait peut-être, une de ma cousine, peut-être, ira travailler et Yvette était venue avec Jean et Marie. J'ai été avec eux pour travailler. 'Eté trois ans là-bas. Trois bonnes années. Ah, oui. De temps en temps, je vois Martine et Brigitte. Toujours parlé. Tu étais bien avec nous. Et, j'étais bien avec '. Comme quelqu'un de la maison. Il n'y avait pas de différence, Didier. 
'fait connaissance avec ton père. Tante Anne-Marie habitait à Trefelez, là. Voila. Et je me suis mariée plus tard (agglutination)... Au début, tous les ans, nous allions les voir pour leur dire bonjour. Et puis après le bistrot a été fermé et vendu.
Didier :  Et maintenant, il n'y a rien.
Jeannette : Plus rien. Il y avait du travail. Essence, Didier. Il y avai un peu de restau(ration). Epicerie. Journaux. Mercerie. Bistro. Je te le dis tu n'avais beaucoup le temps de t'asseoir. Mais du plaisir. Et tous les jeunes, Didier, étaient chez Ily pour voire un coup (un verre). En face, il y avait un auter bistro mais pour les vieux. Et ils (les jeunes) n'allaient pas chez Le Hir (bistro en face). Une fois dans l'année, nous alloins dansir, danser. Berven, Lesneven. Peut-être. Les filles et les garçons. Un avait une voiture et il pouvait les transporter. Et nous allions dans l'après-midi. Dans bistro, acheter un sandwich. pour danser à Capri, Kerfissien, Berven. Où avons nous été, encore ?  Nous avions du plaisir. Quand même, une fois, je suis rentrée tard à la maison (chez Ily). Et Jean était en bas : "ne fais plus jamais ça". 
Jeannette : J'étais encore mineure. "Tu peux..." Il était sûr. Tout le monde les connaissait (les jeunes). Mais quand même, de toute façon. Tout... Oh, ça m'a plaisir de travailler. J'ai fait connaissance, connu, Yvonne Tanguy. Restées toujours... Restées comme deux sœurs, deux sœurs. Et Yvonne quand j'avais un peu de... On pouvait avec Yvonne. Et elle me téléphonait : "viens donc boire un café". Et après, quand elle a été malade, Gilberte venait la voir parce qu'elle la faisait marcher et tout. Allée voir Yvonne à Landerneau. Les petits-enfants, les enfants quand Yvonne est morte sont venus me dire. Mieux vaut dire à Jeannette au cas où elle le verrait dans le journal, le matin. J'étais traitée comme les gens de la famille. Tout. Même, parfois, les enfants pensaient qu'Yvonne était ma sœur. Voir. Quand je vois Tifenn. Ah, Tifenn est mon amie. Tifenn est la fille de Jean Paul. Est bretonnante puisque à l'école Diwan, elle fait. Parfois quand je le (la) vois, j'ai l'habitude de stopper, tout... Je suis... Je n'allais pas souvent à la maison. Une fois. Quand je venais à la maison, je restais dans mon lit toute la journée. Le travail n'était pas lourd (pénible). De huit heures, jusqu'à dix heures du soir.
Didier : c'est long.
Jeannette : Une chose... Comment... Aline Ily était de temps en temps. Il fallait aller à Morlaix. Elle était dépressif.
Didier : ah bon
Jeannette : quand Aline était à Morlaix, Marie disait : ferme à neuve heure, ici. Nous sommes... Ferme le bistrot plus tôt. Il n'y a pas besoin de rester là. Peut-être qu'il n'y avait personne. Allez, au lit. ? C'était bien la messe, aussi ? Fermé plus tard.
Didier : et ici, on ramassait le pioka ?
Jeannette : Goémon noir (fr). Goémon noir, il y avait plus l'île vierge 
 
Treflez, war zu Lesneven (2022)
Meledan 
     Meledan (1) : Pioka
     Meledan (2) : Ti Ily
     Meledan (3) : Me zo ganet e 42
     Ethnographie : Emancipation